پرورش قارچ

در منزل و بدون توجه به آب و هوا ورطوبت ميتوان قارچ پرورش داد. پس اگر شما هم در منزل خود جاي مناسبي براي كشت داريد بهتر است از همين حالا براي افزايش درآمد خود اقدام كنيد.

علي الخصوص كه به دليل كوچك بودن محيط توليد قارچ هاي بدست آمده از كيفيت بهتري برخوردار هستند؛ ميتوان به قيمتي بالاتر از سوپر ماركت ها قارچ را به فروش رساند.بهترين موقع براي پرورش قارچ در خانه بين ماه هاي مهر تا آذر است ولي چنانچه امكانات تهويه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محيط محل پرورش وجود داشته باشد ميتوان پرورش قارچ را در ماههاي ديگر سال تعميم داد.

بطور كلي طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است و مي توان آن را در محيط تاريك پرورش داد و بجز نور مستقيم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل مي كند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنكه، بايستي تهويه هوا به خوبي انجام گيرد، درجه هواي محيط پرورش نيز بايد بين ۱۵ – ۱۰ درجه نگهداري شود. علاوه بر اين محل پرورش بايستي كاملا تميز، قابل شستشو و فاقد درز يا محلي براي پرورش باكتريها، حشرات و قارچهاي مضر باشد.

اتاق پرورش قارچ

عرض اتاق پرورش بايستي بحدي باشد كه بتوان از راهروهايي كه براي آن تعبيه مي گردد، براحتي عبور نمود( حدود ۷۰ سانتي متر) عرض طبقات پرورش قارچ را نيز حداكثر ۱۸۰ سانتي متر در نظر مي گيرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسي پيدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در كنار ديوار باشد عرض آن را حداكثر ۹۰ سانتي متر قرار مي دهند.مي توان قارچ را در جعبه هاي چوبي در اندازه ۶۰ در ۹۰ سانتي متر و عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتي متر پرورش داد.

به منظور صرفه جويي در هزينه اوليه مي توان، هر طبقه را با تخته هاي سه سانتي متري به عرض ۹۰ تا ۱۸۰ سانتي متر پوشانده و كود را مستقيما كف هر طبقه ريخته و قارچ را در آن كاشت و به اين ترتيب احتياجي به جعبه هاي چوبي نخواهد بود. طبقه بندي ها معمولا در طول اطاق پرورش انجام مي گردد.

آموزش پرورش قارچ

روي سطح زمين نبايستي طبقه اي مستقر نمود، حداقل فاصله بين طبقه اول تا كف زمين ۱۵ سانتي متر و فاصله هر طبقه از هم ۶۰ سانتي متر مي باشد.بطور معمول براي پرورش قارچ در خانه فقط سه طبقه در نظر مي گيرند و چنانچه اطاق به حد كافي وسيع باشد يك رديف در طول اطاق در مجاور ديوار و يك طبقه (دو طرفه) در وسط و يك طبقه در طرف ديگر اطاق قرار مي دهند بطوريكه دو راهرو به عرض ۷۰ سانتي متر در دو طرف طبقه وسط (۱۸۰ سانتي متري) باشد.

در يك اطاق بزرگ به طول ۹ و عرض ۵/۶ متر مي توان مساحتي در حدود يكصد متر مربع براي پرورش قارچ آماده نمود كه از اين سالن در هر فصل برداشت مي توان استفاده نمود. و به ۸ تا ۸۵۰ كيلو قارچ دست يافت و چنانچه كاشت قارچ در جعبه هاي چوبي انجام گيرد توليد محصول از اين ميزان تا حدي بيشتر خواهد شد و در سالني به ابعاد ۵/۹ و عرض ۵/۶ متر تعداد ۱۸۰ جعبه جايگزين مي گردد كه محصول آن در يك فصل برداشت به حدود يك تن مي رسد.

چنانچه محل پرورش قارچ محدود و كوچك باشد ميزان احتياج به كود و محلي كه بايد آن را تخمير نمود، متناسب مي باشد. لذا ترجيح داده مي شود يك محوطه بتوني به ابعاد ۵/۱ متر ساخته و در مجاور آن محلي براي خروج آب مازاد كود در نظر بگيرند كه فاضل آب را بتوان داخل سطل يا يك مخزن بتوني كوچك به ابعاد ۴۰ سانتي متر وارد نمود.

كف مخزن اصلي را به ضخامت ۱۵ سانتي متر كاه ريخته و روي سطح كاه يك جعبه به ابعاد يك متر از جنس تور سيمي ضخيم كه شبكه سوراخهاي آن ۵/۰ سانتي متر باشد بطوري قرار مي دهند كه از هر طرف با ديواره مخزن بتوني ۲۵ سانتي متر فاصله داشته باشد.

اطراف اين توري را از كاه پر نموده و داخل توري را از پهن اسبي مخلوط با كاه پر نموده و پهن را خوب متراكم نموده و سطح كود را نيز بطور گنبد مانند توده نموده تا آب باران به داخل توده كود نفوذ ننمايد.

پس از ۳ تا ۴ روز به علت فعاليت باكتريهاي تخمير، درجه حرارت محيط توده به ۷۰ درجه مي رسد و مقداري از حجم توده كم مي شود و در اين موقع تمام توده كودي را كه در مخزن قرار دارد براي هوادهي به محوطه مجاور توده برمي گردانند و در موقع برگرداندن كود بايستي سعي كرد حتي الامكان به تمام ذرات كود، هوا برسد تا اكسيژن مورد نياز باكتريهاي مخمر تامين گردد.

پس از چند ساعت اين توده را مجددا به داخل مخزن بذري ريخته و سطح آن را با كاه بحد كافي انباشته تا سطح كود گنبدي شكل بشود. چنانچه در مخزن كوچك مجاور محل تخمير فاضل آب جمع شده بوسيله سطل آن را روي سطح كود مي پاشند تا رطوبت توده تامين گردد.

مدت عمليات بين ۱۵ – ۱۰ روز به طول مي انجامد و در اين مدت ۳ – ۴ مرتبه بايستي كود برگردان بشود.در خاتمه دوره سوم يا چهارم كود به رنگ قهوه اي تيره در آمده و ذرات آن ترد و شكننده شده و بوي مطبوعي از آن به مشام مي رسد و چنانچه اين شرايط در كود مشاهده نشود دليل بر آن است كه عمليات تخمير به خوبي انجام نگرفته و در نحوه كار اشكالي وجود داشته است.

نحوه اسكلت بندي

اسكلت بندي طبقات از نبشي ۱۰ -۱۲ كه با ضد زنگ رنگ شده باشد و يا از الوار چهار چوب ۱۰ سانتي متري ساخته مي شود و بين ستونها چهار چوبي ۵ سانتي متري پيش بيني مي گردد.فاصله ستونهاي عمودي از يكديگر ۵/۱ متر و اين فاصله در دو طرف بستر، بايستي حفظ گردد.

تهيه بستر براي پرورش قارچ

بهترين ماده براي پرورش قارچ، پهن اسبي و كاه مي باشد. براي تهيه كود جهت پرورش قارچ مقداري پهن اسبي و كاه را مخلوط نموده و در ابعاد مناسبي در حدود ۳ متري آن را انبار نموده و آنها را روي هم بخوبي بكوبيد.(لگد كنيد) تا متراكم شود بطوريكه از نفوذ باران به داخل آن جلوگيري گردد.

پس از مدتي كوتاه عمليات تخمير داخل توده كود شروع مي شود و درجه حرارت محيط كود بالا مي رود. همچنين مي توان قبل از توده كردن كود مقداري آهك در حدود يك پنجم حجم پهن به آن اضافه و كاملا مخلوط كنيد. سپس آن را توده نمود اين عمل باعث مي گردد كه عمل تخمير به تعويق بيافتد و در عين حال آمونياك توليد شده را جذب و علاوه بر آن مقداري از رطوبت اضافي كود را جذب نمايد.

بعد از سه روز مجددا اين توده را برگردانده و هوا داده و آن را مانند دفعه اول، انباشته و روي آن را بكوبيد. سطح آن را شيب دهيد تا آب باران به داخل آن نفوذ نكند و اين عمل به فاصله ۴ – ۲ روز، چهار تا شش مرتبه بايد تكرار گردد.

لازم به يادآوريست كه چنانچه در مرحله اول به كود، آهك داده شده فاصله برگردان كود چهار روزه و در صورتيكه آهك داده نشده باشد فاصله برگردان كود دو روز مي باشد.

بايد توجه داشت كه بايستي دقت و مراقبت در نگهداري ميزان رطوبت و حرارت داخل توده به عمل آيد. زيرا هر اندازه مقدار رطوبت پهن زياد باشد، محيط داخل كود، اسيدي شده و كود غير قابل استفاده مي گردد. بخصوص در موقع برگردان كردن كود، چنانچه مشاهده شود كه كود بسيار خشك است، بايستي مقدار كمي غبار آب روي آن پاشيد، از علائم مشخصه ميزان رطوبت كود، آزمايش آنست، چنانچه مقداري كود را در دست بفشاريد، نبايستي قطرات آب، از لاي انگشتان(در هنگام فشار دادن) بچكد و فقط كافي است در اثر فشار به كود، كف دست، تر بشود. پس از آماده شدن كود بايستي اطاق پرورش را مجهز نمود.

ساختار اصلي اتاق پرورش قارچ از چوب يا بلوكه بتوني با كف سيماني تشكيل ميگردد. براي خروج آب اضافي از كف اتاق، آبراهه‌هايي بايد در كف آن تعبيه نمود. در صورتي كه جنس كف اطاق از چوب باشد، بايد سطح آن را با پلاستيك ضخيم پوشاند. ديوارهاي دروني، سقف و كليه سطوح چوبي روباز را بايد با رنگ اپوكسي، استخري و يا حتي روغني براق معمولي پوشاند. توصيه مي‌شود، رنگ سطوح داخلي را روشن (سفيد براق) انتخاب نماييد تا علاوه بر تشديد روشنايي محيط داخلي كوچكترين ذرات آلودگي كپك را نيز بتوان ديد.
در اطاق كشت، مهم‌ترين عامل، حفظ دماي ثابت است. لذا عايق‌بندي ديوارها و سقف از اهميت بالايي برخوردار مي‌باشند. بهتر است درجه مقاومت ديوارها (R) را ۱۱ يا ۱۹ و سقف را ۳۰ درنظر گرفت تا از هدررفتن انرژي جلوگيري كرده و مانع نفوذ رطوبت شود. در اين ميان مي‌توان از ورقه‌هاي فايبرگلاس يا استيروفوم به ضخامت ۵/۲-۸ سانتي‌متر استفاده نمود و با توجه به رطوبت بالاي اطاق پرورش و به منظور جلوگيري از تعريق بخار بر سطح اين صفحات، از يك لايه پلاستيك به ضخامت ۲-۴ ميلي‌متر بين ديوار و لايه عايق مذكور استفاده مي‌نمايند.

اتاق كشت بايد كاملاً مسدود و بدون كوچكترين روزنه‌اي باشد تا هيچ گونه آفت يا اسپور يا عامل بيماريزايي نتواند وارد آن شود و از طرف ديگر كنترل شرايط اقليمي درون اطاق (دما، رطوبت و تهويه) آسانتر گردد. لذا ضمن ساخت، طراحي و بررسي نهايي اطاق، هر گونه ترك، شكاف يا روزنه‌اي را به دقت ببنديد.
بسياري از مردم مي‌توانند اتاقك‌هاي زيرزمين يا منزل خود را با تغييراتي به اتاق مناسب پرورش قارچ تبديل نمايند. اين افراد براي حفاظت ديوارهاي منازل خود از آسيب رطوبت مي‌توانند از پوشش‌هاي پلاستيكي بر روي ديوارها و سقف و بستن كليه منافذ و درزها استفاده نمايند.

چنانچه ديوار اين گونه اتاق‌ها مستقيماً با هواي آزاد در تماس باشند به منظور جلوگيري از تعريق بين ديوار و پلاستيك بواسطه نوسانات دمايي بالا، محفظه‌هاي پلاستيكي با فاصله زياد نسبت به ديوارهاي اتاق، درون اتاق درست مي‌نمايند. كه در اين صورت ديگر نيازي به ايزوله كردن اينگونه محفظه‌ها نيست. دالانها، زيرزمين‌ها و گاراژها را مي‌توان به اين ترتيب به راحتي به محيطي سازگار با پرورش قارچ‌هائي مانند صدفي و شي‌تاكه تبديل نمود.

پوشش اين گلخانه‌ها چند لايه است، به اين ترتيب كه ابتدا، اسكلت لوله‌ها را با سيم‌هاي مفتولي نازك به فاصله نيم متري از هم بافته، سپس روي آن پلاستيك ضخيم (۶-۵ mm) كشيده (پوشش داخلي) سپس روي آن را با سيم مفتول ۲٫۵، شبكه‌بندي كرده تا ضمن استحكام اسكلت بتوان روي آن يك لايه ايزوله فايبرگلاس (۱۵-۷٫۵ mm) يا چوب پنبه (۱۰-۵ mm) قرار دهيم. بالاخره روي لايه عايق را ابتدا يك سيم‌كشي سبك كرده تا مبادا بر اثر باد، اين پوشش به هم خورد و در آخر روي آن را يك پلاستيك سياه رنگ مي‌كشيم كه در صورت لزوم مي‌توان روي پلاستيك را پوششي آلومينيومي نيز كشيد تا درمقابل اشعه آفتاب مقاوم گردد.
براي آن دسته از افرادي كه فضاي كافي در اختيار ندارند، كشت در فضاي كوچك پيشنهاد مي‌شود، به اين ترتيب كه مي‌توان در فضاهاي بسيار كوچك نظير آكواريوم، يا يخدان‌هاي استيروفومي اقدام به كشت و پرورش اين محصول نمود. به علت حجم اندك بستر كاشت در اين گونه محيط‌ها، تهويه هوا هم به حداقل خواهد رسيد كه معمولاً با ۱-۲ مرتبه باز كردن درب آنها، اين مهم تأمين مي‌شود. از طرف ديگر با يك پوشش
نيمه تراوا روي آنها مي‌توان رطوبت آن را حفظ و گرماي مورد نياز را از هواي اتاق دريافت نمايد. اين روش مناسب‌ترين راه براي افرادي است كه وقت يا منابع مالي – انساني كافي جهت احداث محيط‌هاي بزرگتر كه مستلزم مراقبت و كنترل دقيق‌تري مي‌باشد را ندارند.

ساختار اطاق پرورش قارچ

ساختار اصلي اطاق پرورش قارچ از چوب يا بلوكه بتوني با كف سيماني تشكيل ميگردد. براي خروج آب اضافي از كف اطاق، آبراهه‌هايي بايد در كف آن تعبيه نمود. در صورتي كه جنس كف اطاق از چوب باشد، بايد سطح آن را با پلاستيك ضخيم پوشاند. ديوارهاي دروني، سقف و كليه سطوح چوبي روباز را بايد با رنگ اپوكسي، استخري و يا حتي روغني براق معمولي پوشاند. توصيه مي‌شود، رنگ سطوح داخلي را روشن (سفيد براق) انتخاب نماييد تا علاوه بر تشديد روشنايي محيط داخلي كوچكترين ذرات آلودگي كپك را نيز بتوان ديد.
در اطاق كشت، مهم‌ترين عامل، حفظ دماي ثابت است. لذا عايق‌بندي ديوارها و سقف از اهميت بالايي برخوردار مي‌باشند. بهتر است درجه مقاومت ديوارها (R) را ۱۱ يا ۱۹ و سقف را ۳۰ درنظر گرفت تا از هدررفتن انرژي جلوگيري كرده و مانع نفوذ رطوبت شود. در اين ميان مي‌توان از ورقه‌هاي فايبرگلاس يا استيروفوم به ضخامت ۵/۲-۸ سانتي‌متر استفاده نمود و با توجه به رطوبت بالاي اطاق پرورش و به منظور جلوگيري از تعريق بخار بر سطح اين صفحات، از يك لايه پلاستيك به ضخامت ۲-۴ ميلي‌متر بين ديوار و لايه عايق مذكور استفاده مي‌نمايند.

اطاق كشت بايد كاملاً مسدود و بدون كوچكترين روزنه‌اي باشد تا هيچ گونه آفت يا اسپور يا عامل بيماريزايي نتواند وارد آن شود و از طرف ديگر كنترل شرايط اقليمي درون اطاق (دما، رطوبت و تهويه) آسانتر گردد. لذا ضمن ساخت، طراحي و بررسي نهايي اطاق، هر گونه ترك، شكاف يا روزنه‌اي را به دقت ببنديد.
بسياري از مردم مي‌توانند اطاقك‌هاي زيرزمين يا منزل خود را با تغييراتي به اطاق مناسب پرورش قارچ تبديل نمايند. اين افراد براي حفاظت ديوارهاي منازل خود از آسيب رطوبت مي‌توانند از پوشش‌هاي پلاستيكي بر روي ديوارها و سقف و بستن كليه منافذ و درزها استفاده نمايند.

چنانچه ديوار اين گونه اطاق‌ها مستقيماً با هواي آزاد در تماس باشند به منظور جلوگيري از تعريق بين ديوار و پلاستيك بواسطه نوسانات دمايي بالا، محفظه‌هاي پلاستيكي با فاصله زياد نسبت به ديوارهاي اطاق، درون اطاق درست مي‌نمايند. كه در اين صورت ديگر نيازي به ايزوله كردن اينگونه محفظه‌ها نيست. دالانها، زيرزمين‌ها و گاراژها را مي‌توان به اين ترتيب به راحتي به محيطي سازگار با پرورش قارچ‌هائي مانند صدفي و شي‌تاكه تبديل نمود.

جديدترين نوع ساختارهاي پرورش قارچ يك نوع گلخانه پلاستيكي ايزوله است كه در ساخت آنها، از لوله‌هاي فلزي گالوانيزه مخصوص استفاده مي‌شود. نحوه ساخت اين گلخانه‌ها به اين ترتيب است ابتدا بعد از انتخاب مكاني مناسب و هموار، لوله‌هاي گالوانيزه ۴-۴٫۵ را به صورت نيم دايره خم داده و طرفين آن را مستقيماً داخل زمين يا درون ديواره‌هاي جانبي به ارتفاع يك متري از سطح زمين مهار مي‌نمايند. سپس براي ايزوله كردن بيشتر ديواره‌هاي جانبي صفحات استيروفوم (پلي‌استيرين) ضخيم به ضخامت ۲٫۵-۸ سانتي‌متر را به طور عمودي و به عمق ۳۰-۶۰ سانتي متر داخل زمين (طرف خارج ديواره‌ها) كرده تا از سرد شدن كف سالن جلوگيري نمايد. فاصله لوله‌ها از همديگر حدوداً ۲ متر بود. عرض دهانه ۴-۸ متر، درب آن يك لنگه (۱٫۵ متر) يا دو لنگه و يا كشوئي (۲متر) مي‌باشد. ارتفاع مناسب ۳ متر و طول آن بسته به عرض دهانه تا ۱۰۰ متر نيز مي‌رسد.
پوشش اين گلخانه‌ها چند لايه است، به اين ترتيب كه ابتدا، اسكلت لوله‌ها را با سيم‌هاي مفتولي نازك به فاصله نيم متري از هم بافته، سپس روي آن پلاستيك ضخيم (۶-۵ mm) كشيده (پوشش داخلي) سپس روي آن را با سيم مفتول ۲٫۵، شبكه‌بندي كرده تا ضمن استحكام اسكلت بتوان روي آن يك لايه ايزوله فايبرگلاس (۱۵-۷٫۵ mm) يا چوب پنبه (۱۰-۵ mm) قرار دهيم. بالاخره روي لايه عايق را ابتدا يك سيم‌كشي سبك كرده تا مبادا بر اثر باد، اين پوشش به هم خورد و در آخر روي آن را يك پلاستيك سياه رنگ مي‌كشيم كه در صورت لزوم مي‌توان روي پلاستيك را پوششي آلومينيومي نيز كشيد تا درمقابل اشعه آفتاب مقاوم گردد.
براي آن دسته از افرادي كه فضاي كافي در اختيار ندارند، كشت در فضاي كوچك پيشنهاد مي‌شود، به اين ترتيب كه مي‌توان در فضاهاي بسيار كوچك نظير آكواريوم، يا يخدان‌هاي استيروفومي اقدام به كشت و پرورش اين محصول نمود. به علت حجم اندك بستر كاشت در اين گونه محيط‌ها، تهويه هوا هم به حداقل خواهد رسيد كه معمولاً با ۱-۲ مرتبه باز كردن درب آنها، اين مهم تأمين مي‌شود. از طرف ديگر با يك پوشش
نيمه تراوا روي آنها مي‌توان رطوبت آن را حفظ و گرماي مورد نياز را از هواي اطاق دريافت نمايد. اين روش مناسب‌ترين راه براي افرادي است كه وقت يا منابع مالي – انساني كافي جهت احداث محيط‌هاي بزرگتر كه مستلزم مراقبت و كنترل دقيق‌تري مي‌باشد را ندارند.