به خاطر وجود انواع قارچ هاي سمي ، براي اكثر ما رفتن به جنگل و جمع كردن و خوردن مجموعه‌اي از قارچ‌هاي مختلف يك ريسك بسيار بزرگ است. اين واقعيت از زمان كودكي كه افسانه‌ها را مي‌خوانديم در ذهن ما حك شده‌است. نكته اين است تا زماني كه يك كارشناس خبره‌ي جمع كردن قارچ نباشيد، بايد جدا از اين كار اجتناب كنيد. اما گاهي مي‌شنوم كه مي‌گوييد آيا فقط قارچ هاي قرمز با نقاط سفيد نيست كه بايد مراقب‌شان باشيم؟ اين فقط يك نوع قارچ سمي است كه بايد از آن اجتناب كنيد و شما را به شدت بيمار مي‌كند. انواع قارچ هاي سمي كه آسيب جدي به شما وارد مي‌كنند بي‌خطر به نظر مي‌رسند و گاهي واقعا شبيه قارچ هاي خوراكي هستند.
در برآوردي كه من خواندم تعداد مسموميت با قارچ سمي فقط در آمريكا سالانه ۶ تا ۷ هزار مورد اعلام شده‌است. هرچند نرخ مرگ و مير در اثر مصرف قارچ سمي كم‌تر از ۱ درصد است، اما بسياري از افراد علائم مسموميت حاد را تجربه مي‌كنند. بسياري از كساني كه مسموم مي‌شوند كودكان هستند اما بسياري از بزرگسالان نيز دچار اين مسموميت مي‌شوند، و در موارد نادر نيز كل خانواده مسموم شده‌است.
در كل حدود ۳۰ نوع قارچ وجود دارد كه سمي بودن آن براي انسان اثبات شده‌است، و بسياري از آن‌ها به يك خانواده تعلق دارند. علاوه بر اين ۲۰ نوع ديگر نيز وجود دارد كه مشاهده شده‌است گاهي منجر به مرگ مي‌شود. در ادامه فهرستي از انواع قارچ هاي سمي آمده‌است كه بيش‌ترين تلفات يا بيش‌ترين ظرفيت بالقوه را براي آسيب رساندن دارند.
۱۰. قارچ مگس (آمانيتا موسكاريا)
قارچ مگس نماد افسانه‌هاي كودكان است. اين قارچ با كلاهكي به رنگ قرمز و نقاط سفيد فورا قابل شناسايي است و اگر آن را بخوريد يك احمق به تمام معنا هستيد! يا شايد بچه يا حيوان خانگي. شايد بتوانيد حدس بزنيد كه چرا كودكان اين نوع از انواع قارچ هاي سمي را مي‌خورند اما مشخص نيست چرا سگ‌ها (و گاهي گربه‌ها) به خوردن آن تمايل دارند. متاسفانه قارچ مگس براي اين حيوانات حتي سمي‌تر و قطعا كشنده است.
عامل اصلي مسموميت در آمانيتا موسكاريا تركيباتي به نام‌هاي موسكيمول و ايبوتنيك اسيد است. اين تركيبات روي دستگاه عصبي مركزي اثر مي‌گذارند و سبب از دست دادن تعادل، آشفتگي و اختلال خواب، حالت تهوع، و در برخي موارد توهم مي‌شوند. اثرات خوردن اين قارچ پس از گذشت ۱ ساعت بروز مي‌كند اما به ندرت سبب مرگ مي‌شود. يكي از بزرگ‌ترين خطرات مصرف اين قارچ ناشي از رفتار ديوانه‌واري است كه هنگام مسوميت از فرد سر مي‌زند، چيزي كه مردم دوران باستان نيز هنگام مصرف اين قارچ در مناسك خود، از آن در امان نبودند.
۹. بال فرشته (پلوروسيبلا پوريجنز)
قارچ بال فرشته در سراسر نيم‌كره‌ي شمالي يافت مي‌شود و نام آن در درجه‌ي اول برگرفته از شكل ظاهري آن است، و علت ديگرش اين است كه خوردن آن شانس زيادي براي رفتن به بهشت به شما مي‌دهد.
بال فرشته قبلا خوراكي محسوب مي‌شد و ظاهرا طي سال‌هاي متمادي هيچ گزارشي از مسموميت در اثر خوردن اين قارچ وجود نداشته‌است. در ۲۰۰۶، زماني كه حدود ۶۰ نفر در ژاپن بس از خوردن اين قارچ بيمار شدند، اين رويه تغيير كرد. از اين تعداد ۱۷ نفر در ۶ هفته‌ي بعد فوت كردند.
در يك مورد ديگر در ۲۰۰۹، مردي ۶۵ ساله بعد از خوردن قارچ بال فرشته در اثر آنسفالوپاتي (بيماري مغري) فوت كرد. شايان ذكر است بسياري از كساني كه فوت كردند قبل از مسموميت مشكلات كليوي يا كبدي داشتند.
علت سمي بودن اين قارچ كاملا مشخص نيست اما يك آمينو اسيد منحصر به‌فرد در آن شناسايي شده‌است كه سلول‌هاي مغز حيوانات آزمايشگاهي را مي‌كشد. هم‌چنين ممكن است اين قارچ حاوي ميزان زيادي سيانيد باشد.
مطلب مرتبط: خواص قارچ: ۴۱ موثرترين فايده قارچ براي پوست، مو و سلامتي
۸. قارچ كوتوله هاي مرگبار (لپيوتا)
نام اين قارچ كمي گمراه‌كننده است. اين قارچ كوچك و ظاهرا خوشمزه، و بسياري از قارچ‌هاي خانواده‌ي ليپوتا حاوي آماتوكسين هستند كه قادر است كبد را از بين ببرد. اين سم همان ماده‌اي است كه مسئول ۸۰-۹۰ درصد مرگ‌هاي ناشي از قارچ سمي است. نرخ مرگ و مير در اثر آماتوكسين، در صورت عدم درمان ۵۰ درصد، و حتي با وجود درمان ۱۰ درصد است. علائم اوليه‌ي مسموميت با اين قارچ ناراحتي‌هاي گوارشي است اما مرگ ممكن است كمي طول بكشد و ناشي از نارسايي كبد خواهدبود.
اين نوع از انواع قارچ هاي سمي در جنگل‌هاي مخروطي سراسر اروپا و آمريكاي شمالي يافت مي‌شود و در طول سال‌ها منجر به مرگ افراد بسياري شده‌است.
يكي ديگر از اعضاي اين خانواده قارچ پارازول است كه به همين اندازه خوشمزه به نظر مي‌رسد و به همين اندازه هم كشنده است.
انواع قارچ هاي سمي ۷: پودوستروما كورنو-داما
اين قارچ ژاپني با ظاهر ناخوشايندي كه دارد فرياد مي‌زند ”من را نخور!“ البته اين نظر من است. بديهي است كه مردم ژاپن نظر ديگري دارند. من فكر مي‌كنم آن‌ها درباره‌ي غذاي خود به سرنوشت اعتقاد دارند و هر بار كه كمي ماهي بادكنكي مي‌خورند انتظار مرگ را دارند. ظاهرا اين قارچ شبيه قارچ گانودرما لوسيدوم است و به اشتباه خورده مي‌شود.
سم اصلي موجود در اين قارچ مايكوتوكسين تري‌كوتيسين است كه اثرات نامطلوبي دارد و ممكن است در عرض چند روز منجر به مرگ شود. علائم اين سم در كل بدن بروز مي‌كند و تمام اندام‌ها، و در درجه‌ي اول كبد، كليه‌ها و مغز را تحت تاثير قرار مي‌دهد. هم‌چنين كمبود گلبول‌ها خون، پوسته پوسته‌شدن صورت و ريزش مو باعث مي‌شود اين‌طور به نظر برسد كه قرباني از مسموميت پرتوي (يا سرطان خون) رنج مي‌برد.
۶. كانوسايب فيلاريس
اين نوع از انواع قارچ هاي سمي بيش‌تر در علفزارها يافت مي‌شود و بومي منطقه‌ي شمال غربي آمريكا است. هرچند اين قارچ در نگاه اول خوردني هوس برانگيزي نيست، اما ظاهر آن در باغ‌ها، بيش‌تر از قارچ هاي ديگر آدم‌ها را به خود فرا مي‌خواند.
عامل ديگر در مسموميت اتفاقي با اين قارچ شباهت ظاهري آن به قارچ سيلوسايبين است كه با نام قارچ جادويي نيز شناخته مي‌شود. با اين حال خوردن يكي از اين قارچ‌ها مي‌تواند به بدترين تجربيات منجر شود. گفته مي‌شود اين قارچ حاوي سم كشنده‌ي آماتوكسين است كه اگر خورده شود مي‌تواند سبب آسيب جبران‌ناپذير به كبد شود.
انواع قارچ هاي سمي ۵: قارچ كلاه توري مرگبار ( كورتيناريوس روبلوس)
يك قارچ كشنده‌ي ديگر كه همين لقب را گرفته‌است. كلاه توري ظاهري بسيار معصوم دارد و شبيه بسياري از قارچ‌هاي خوراكي است. در واقع اين قارچ بي‌نهايت سمي است و ممكن است خوردن آن شما را بكشد. اگر اين اتفاق در هفته‌هاي اول نيفتد بعدها وقتي كليه‌هايتان از كار افتاد شما را از پاي درمي‌آورد.
اين اتفاق براي نيكلاس ايوانز، نويسنده‌ي رمان نجوارگر اسب رخ داد. او به همراه همسرش و دو ميهمان ديگر قارچ‌هاي كلاه توري را خوردند كه به اشتباه به جاي قارچ هاي خوراكي جمع كرده‌بودند. با اين‌كه همه‌ي آن‌ها نجات پيدا كردند، اما ايوانز تحت دياليز قرار گرفت و به همه آن‌ها گفته در آينده به پيوند كليه نياز پيدا مي‌كنند.
آن‌ها خوش‌شانس بودند. سم اورلانين به اندازه‌ي آرسنيك قوي است و پادزهر شناخته‌شده‌اي ندارد. گفته مي‌شود تنها چشيدن و تف كردن قطعه‌اي كوچك از اين قارچ براي مسموم شدن كافي است.
علاوه بر نارسايي كليه، ديگر علائم گزارش‌شده‌ي اين مسموميت شبيه به آنفولانزا است. اين علائم تا چند روز بروز نمي‌كند و ممكن است هفته‌ها ادامه داشته‌باشد.
۴. كلاهك جمجمه‌ي پاييز (گالرينا مارگيناتا)
ظاهر اين قارچ فرياد مي‌زند ”من را بخور!“ اين قارچ در تنه‌ي خشكيده‌ي درختان مي‌رويد و در تمام دنيا، از شمال‌ترين نقطه در قطب تا جنوبي‌ترين نقطه در استراليا يافت مي‌شود.
قارچ كلاهك جمجمه‌ي پاييز هم مانند ديگر قارچ‌هاي سمي شبيه به گونه‌هاي خوراكي است. بنابراين اگر دقيقا نمي‌دانيد كه چه كار مي‌كنيد، احتمال زيادي وجود دارد كه بميريد!
ماده‌ي فعال اين قارچ نيز آماتوكسين معروف است. بنابراين اگر براي عملكرد كبدتان ارزش قائل هستيد، از اين نوع قارچ جدا اجتناب كنيد.
۳. قارچ مورل تقلبي (جايروميترا اسكولنتا)
با وجود تمام نام‌هاي خنده‌داري كه به قارچ‌ها مي‌دهند، اين يكي خودش اسم خودش را فرياد مي‌زند: ”قارچ مغزي!“ اما به يك دليل ديگر آن را مورل تقلبي ناميده‌اند، كه چندان ربطي به ظاهرش ندارد.
بديهي است چيزي كه شبيه به مغز باشد قرار نيست خورده نشود. و خورده مي‌شود. مورل تقلبي يك خوراكي لذيذ در اسكانديناوي و اروپاي غربي است.
ولي آيا به شدت سمي و كشنده نيست؟ خوب، بله اما نه. اگر آن را به صورت خام بخوريد به احتمال خيلي زياد مرگ سختي خواهيدداشت. اگر به خوبي پخته نشود هم ممكن است بميريد. ولي اگر آن را به خوبي بپزيد مطمئنا طعمي فوق‌العاده خواهدداشت.
سم اين قارچ جيروميترين است كه وقتي آن را مي‌خوريد در بدن به مونومتيل‌هيدرازين تبديل مي‌شود. اين سم در درجه‌ي اول كبد، و سپس دستگاه عصبي و گاهي كليه‌ها را تحت تاثير قرار مي‌دهد. چند ساعت پس از مصرف اين قارچ علائمي از قبيل اسهال و استفراغ و بعد از آن سرگيجه، ضعف و بي‌حالي و سردرد به سراغ فرد مي‌آيد. در بدترين حالت اين وضعيت به كما و مرگ در عرض يك هفته منجر مي‌شود.
مورل تقلبي در جنگل‌هاي مخروطي سراسر اروپا و آمريكاي شمالي يافت مي‌شود.
۲. فرشته‌ي ويرانگر
اگر اسم اين قارچ روي آن حك شده‌بود قطعا هيچ كس با عقل سليم آن را نمي‌خورد! فرشته‌ي ويرانگر، اين اسم فرياد مي‌زند ”من را بخور تا بميري!“ و اين به خوبي قارچ‌هاي خانواده‌ي آمانيتا را توصيف مي‌كند.
اين قارچ حاوي دوز كشنده‌اي از سم آماتوكسين است و مسئول بخش عظيمي از مرگ‌هاي مرتبط با قارچ است. علائم اوليه‌ي مسموميت با اين قارچ گرفتگي عضلات، هذيان، تشنج، استفراغ و اسهال است كه در عرض يك روز پديدار مي‌شود. متاسفانه تا اين زمان ممكن است سموم در بدن جذب شده‌باشد و سبب تخريب جبران‌ناپذير كليه‌ها، و خصوصا بافت كبد شود. ممكن است در اين مقطع پيوند كبد تنها گزينه براي زنده ماندن بيمار باشد.
۱. كلاهك مرگ (آمانيتا فالويدز)
كلاهك مرگ با فرشته‌ي ويرانگر هم خانواده است و مانند آن ظاهري جذاب دارد. اين قارچ مسئول مرگ اتفاقي و عامدانه‌ي اكثر قربانيان است. كلاهك مرگ قدمتي طولاني دارد و با مرگ برخي از قربانيان مهم، از جمله كلاديوس، امپراطور روم، يك پاپ و يك تزار روس در ارتباط است.
كلاهك مرگ بومي اروپا است و معمولا در جنگل‌ها، زير درختان بلوط يافت مي‌شود. اين قارچ شبيه قارچ‌هاي خوراكي مختلف است، كه مهمترين آن قارچ صدفي است. قارچ صدفي در آسيا خورده مي‌شود. به همين دليل بسياري از مهاجران بي‌احتياط را، كه از كشورهاي آسيايي هستند به دام مي‌اندازد. چون اين قارچ در اين كشورها نمي‌رويد.
عامل سمي اصلي در اين قارچ آلفا-آمانتين (آماتوكسين) است. همان‌طور كه گفته شد، اين سم آسيب جبران‌ناپذيري به كبد و كليه‌ها وارد مي‌كند.
برآورد شده‌است كه حدود ۳۰ گرم يا تقريبا نصف يك قارچ كلاهك مرگ براي كشتن يك بزرگسال كافي است. به نظر مي‌رسد بسياري از گزارش‌هاي مسموميت شامل كل خانواده بوده‌است. در ۲۰۰۶ يك خانواده‌ي ۳ نفره‌ي لهستاني اين قارچ را خورده بودند. يكي از آن‌ها فوت كرد و دو نفري كه نجات پيدا كرده‌بودند به پيوند كبد نياز داشتند. ظاهرا در چنين مواريد قربانيان ۵۰ درصد شانس زنده ماندن دارند، مانند گروهي ۴ نفره كه سال نو را در استراليا جشن گرفته بودند و اخيرا نيز يك زوج در انگلستان نجات پيدا كردند.
بر خلاف برخي از قارچ‌هاي اين فهرست، پختن، خشك كردن يا منجمد كردن اين قارچ تاثيري بر ميزان سمي بودن آن ندارد.